De Schrijversinstructie en Ambtseed

Bepaalde sleutelfuncties aan boord van schepen, zoals die van de vervanger van de kapitein, de luitenant, en ook die van zijn boekhouder of klerk, de schrijver, werden bij akte door de admiraliteitsraad aangesteld. De door de admiraliteit in losse of vaste dienst aangenomen kapitein mocht eventueel nog wel zijn zoon of iemand anders als schrijver voordragen. Leden van een admiraliteitsraad konden ook zelf personen kandideren.

Iedere kandidaat moest persoonlijk zijn opwachting komen maken in het Prinsenhof, het bestuurscentrum van de admiraliteit. Daar diende de sollicitant zich, al dan niet voorzien van een referentie, te presenteren aan de in vergadering bijeengekomen leden van zijn admiraliteitsraad. Als zij de kandidaat accepteerden, kon die direct als schrijver worden aangesteld. Hem werd de zogeheten particuliere schrijversinstructie voorgelezen en hij moest de bijbehorende ambtseed doen. In zijn ambtseed beloofde de schrijver geen misbruik te zullen maken van zijn functie. De voorgelezen en daarna uitgereikte instructie bevatte een opsomming van de belangrijkste taken en regels betreffende het schrijverschap aan boord van een oorlogsschip. 

Hieronder vindt u drie voorbeelden van dergelijke schrijversinstructies uit verschillende tijden.

De particuliere schrijversinstructie uit 1629 (17e eeuw)

De oudste schrijversinstructie die wij hebben kunnen vinden is de particuliere instructie uit 1629. De instructie bestaat uit slechts zes bladzijden, waarvan de twee laatste bladzijden de ambtseed bevatten. Bekijk hier de originele instructie uit 1629.

De Instructie voor de Schryvers uit 1701 (18e eeuw)

De schrijversinstructie uit 1701 oogt al weer een stuk professioneler en beslaat meer onderwerpen dan die van 72 jaar eerder. Deze instructie bestaat al uit 20 bladzijden, de ambtseed bleef nagenoeg onveranderd. Bekijk hier de schrijversinstructie uit 1701.

De Instructie voor de Schrijversdienst uit 1837 (19e eeuw)

Aan de schrijversinstructie uit 1837 is te zien dat de bureaucratie een enorme vlucht heeft genomen in de 19e eeuw. Deze "Instructie voor de schrijversdienst aan boord Zijner Majesteits schepen en vaartuigen van Oorlog", behelst al 51 bladzijden en met bijlagen en modellen erbij maar liefst 220 bladzijden. Deze instructie begint al meer op een van de latere VVKM's1) te lijken. De ambtseed is ondertussen verdwenen uit het voorschrift. Bekijk hier de schrijversinstructie uit 1837.

1)  Verzameling Verordeningen voor de Koninklijke Marine.

Het Handboek voor het dienstvak Schrijver (deel 1) uit 1949 (20e eeuw)

Het handboek voor het dienstvak schrijver (deel 1) uit 1949 is met recht al een flink boekwerk te noemen, met het handboek (172 bladzijden), bijlage 1 (66 bladzijden) en bijlage 2 (132 bladzijden), werd er weinig aan de fantasie van de schrijver overgelaten.

Onze bijzondere dank gaat uit naar Jelle de Knegt en Glen Steins voor het verzorgen van de scans.

Bijlage 1: Vragen behorende bij het handboek voor het dienstvak schrijver (deel 1)

Bijlage 2: Schema's en modellen behorende bij het handboek voor het dienstvak schrijver (deel 1)

Scroll naar boven